बेडकीहाळचा दसरोत्सव
म्हैसुरचा दसरोत्सव माहित नाही असा माणुस भारतात सापडणार नाही ,पण याच कर्नाटक राज्यातील दुस-या क्रमांकाचा शाही दसरोत्सव बेडकीहाळ या एका ऎतिहासिक वारसा लाभलेल्या गावात साजरा होतो हे माहित असणारे मात्र फार कमी लोक कर्नाटकाबाहेर मिळतील.बेडकिहाळच्या याच वैशिष्ट्यपूर्ण शाही दस-याचा आढावा...
बेडकीहाळ,
कर्नाटकातील दुस-या क्रमांकाचा शाही दसरा जल्लोषात आयोजित करणारे दुधगंगा नदीच्या काठावर वसलेले निसर्गरम्य गाव! बेळगाव जिल्ह्यात निपाणी तालुक्यातील बेडकिहाळ येथे आश्विन महिन्यात दस-याच्या दुस-या दिवशी भरणारी सिद्धेश्वर यात्रा प्रसिद्ध अाहे.या यात्रेच्या निमित्ताने बेडकिहाळला संपन्न होणारा संस्थानिक वारसा लाभलेला ऎतिहासिक दसरोत्सव म्हैसुर पाठोपाठ कर्नाटकातील दुस-या क्रमांकाचा दसरा मानला जात असल्याने बेडकीहाळचा दसरामहोत्सव पाहण्यासाठी हजारो भाविक बेळगाव कोल्हापूर भागातुन येथे येत असतात.बेळगावातील चिकोडी ,निपाणी या ऎतिहासिक शहरांपासुन केवळ २०-२२ कि.मी.अंतरावर आणि कोल्हापुरपासुन ४५ कि.मी.अंतरावर बेडकीहाळ वसले आहे.हे गाव महाराष्ट्र आणि कर्नाटकच्या सीमालगत भागात असल्याने येथे असलेल्या सिद्धेश्वराचा दसरोत्सव हा या भागातील एक महत्त्वाचा मेळा असून बेडकिहाळच्या सिद्धेश्वर यात्रेला हजारो भाविक येतात. बेडकिहाळ सिद्धेश्वर यात्रा अश्विन शुक्ल पक्ष एकादशी तिथीला किंवा कर्नाटकात पारंपारिक हिंदू चांद्र दिनदर्शिकेनुसार अश्विन महिन्यात चंद्राच्या वॅक्सिंग टप्प्यात अकराव्या दिवशी आयोजित केली जाते.या दसरोत्सवाच्या निमित्ताने गावात विविध स्पर्धांचे उत्साहात आयोजन केले जाते.विशेषकरून बेडकीहाळात भरवल्या जाणाऱ्या कुस्ती स्पर्धेत देशविदेशातील नामांकित पैलवान सहभागी होत असल्याने या उत्सवाला आता ग्लॅमर येऊ लागले आहे.इथल्या काळ्या कसदार मातीतील कुस्तीच्या स्पर्धेला कार्तिक काटे, बाला रफीक शैक, नितीन मदने, माऊली जमदाडे आणि अनेक भारतीय पैलवान सहभागी झाले आहेत. बेडकिहाळ कुस्तीच्या वैभवात भर घालण्यासाठी गेल्या वर्षी दोन रशियन पैलवानांनीही बेडकिहाल कुस्तीमध्ये भाग घेतला होता.तसेच सिध्देश्वर कुस्ती मैदानावर कबड्डी, मॅरेथॉन, व्हॉली बॉल, रांगोळी अशा अनेक कार्यक्रमांची रेलचेल दरवर्षी असते.यामुळेच इथला दसरोत्सव यात्रेकरुंसाठी आनंददायी पर्वणीच असते.
घटस्थापना सुरु होताच संपूर्ण बेडकीहाळ गाव सुंदर दिव्यांनी सजवले जाते,गावातील सगळ्या रस्त्यांवर लावलेले पताक्यांची तोरणे इथे येणा-या प्रत्येक व्यक्तीचे लक्ष वेधून घेतात.गावाचे रात्रीचे दृश्य सुंदर दिसते. दस-याच्या दुस-या दिवशी होणाऱा बेडकीहाळचा दस-याला ऎतिहासिक महत्व असुन कर्नाटकातील म्हैसूर च्या दस-यानंतर बेडकिहाळ च्या सिद्धेश्र्वराचा दसरा हा द्वितीय क्रमांकाचा दसरा म्हणून प्रसिद्ध आहे.दसरोत्सवाच्या निमित्ताने या दिवशी सिद्धेश्र्वर महाराज की जय ..हर हरच्या जयघोषात, सनई चौघडा करंडोलच्या गजरात क्षेत्र बेडकीहाळ नगरीचे ग्रामदैवत श्री कल्याण सिद्धेश्र्वर पालखीत विराजमान होऊन मानकरी, सेवेकरी व हजारो भक्तगणांच्या उपस्थितीत गाव फिरायला बाहेर पडतो. आहे.सोबत अंबारीने सजलेला गजराज लक्षवेधुन घेतो.मंदिरातून पालखी बाहेर पडल्यावर जुना बस स्थानक चौकात येते.या ठिकाणी भाविक आपल्या लहान चिमुकल्यांना हत्तीच्या सोंडेला नमन करायला लावतात.श्री सिद्धेश्र्वराचा तो आशीर्वाद मानला जातो.पुढे पालखी आंघोळीसाठी नदीवेस मार्गे दुधगंगा नदीकडे रवाना होते.यावेळी काळ्याभोर सकस मातीतून जाणाऱ्या रस्त्याच्या दुतर्फा असलेली ऊसाची शेती मनमोहक दिसते.बेडकीहाळची जीवनदायिनी दुधगंगा नदीच्या काठावर ग्रामदैवतांसाठी दोन कट्टे उभारण्यात आले आहेत. कठ्ठ्यावर श्री सिद्धेश्र्वर आणि श्री देव विठ्ठल बिरोबाचे आगमन होताच परंपराप्रमाणे दोन्ही ग्रामदेवतांना भक्तीभावाने आंघोळ घातली जाते व नैवद्य दाखवून श्रीच्या पालखींचे पूजन करण्यात येते.यावेळी पालखी मानक-यांकडुन सोनं लुटण्याचा सार्वजनिक कार्यक्रम संपन्न होतो.दुधगंगेच्या काठावरिल हा रंगतदार सोहळा आवर्जून पहावा असाच आहे. नदिच्या पलीकडे चाँदपीर नावाने ओळखला जाणारा प्रसिद्ध दर्गा आहे .आपल्या कोकणात देव बाहेर पडल्यावर घराघरात जाऊन दर्शन देतो मात्र कर्नाटकातील बेडकीहाळ गावात एक वेगळीच प्रथा दिसते.इथे प्रत्येक वाडिवस्तीत उभारलेल्या दगडी भक्कम कट्ट्यावर यावेळी पालखी स्थानापन्न केली जाते.म्हणजेच श्री देव सिद्धेश्र्वर विराजमान होऊन भक्तगणांना आशीर्वाद देतो.यावेळी ठिकठिकाणचे कट्टे झेंडूच्या लाल -पिवळ्या फुलांनी भक्तिभावाने सजविले जातात.ते पाहून कर्नाटकातील श्रद्धेय जीवनशैलीची अनूभूती येते. नदीवरील कार्यक्रम आटोपल्यानंतर पालखी बेडकीहाळ - बोरगांव मार्गावरून मुख्य सर्कल येथील कट्टा,कुस्ती मैदान कट्टामार्गे डवरी कट्ट्याकडे रवाना होते.या दसरोत्सवाचे आणखी वैशिष्ट्य म्हणजे बेडकिहाळच्या कोरवी समाजाचा सिद्धेश्र्वर बॅन्ड बाजा ! हे पथक कर्नाटकात प्रसिद्ध असुन तालबद्धता, पारंपारिक बाज यामुळे ते ऎकणे श्रवणीय ठरते.
डवरी कट्ट्यावरील पूजन :-
नाथपंथीय समाजाची गावात थोडीफार वस्ती असुन डवरि या नावाने ती ओळखली जाते.काही वर्षााापूर्वी इथे मोठ्या संख्येने रहात असलेला नाथपंथीय समाज व्यवसायानिमित्त इथून कोल्हापुर,इस्लामपूर आदि पश्चिम महाराष्ट्रात स्थलांतरित
ईनामदारांच्या वाड्यात श्रींचे पूजन :--
यानंतर रात्री आठ वाजता पालखी मिरवणूक रेणुका मंदिर मार्गे दसरा चौकातील विजयराव इनामदार सरकार यांच्या वाड्यात विराजमान होते.कोल्हापूर संस्थानाशी संबंधित असलेल्या या जगदाळे नामक सरदार घराण्याकडे आसपासची ३२ गावे इनाम देण्यात आली होती. जगदाळे सरदारांची ही गढी गावात 'इनामदारांचा वाडा' म्हणून ओळखली जाते. गढीच्या उत्तर भागात बांधीव तलाव असून या तलावा कडून गढीत जाण्याचा मार्ग आहे. चौकोनी आकाराची ही गढी साधारण १.५ एकरवर पसरलेली असून गढीच्या चार टोकाला मोठे बुरुज आहेत. याच्या बुरुजात व तटबंदित संरक्षणाची कोणतीही सोय दिसून येत नाही. तटाची उंची साधारण १५ फुट असून बुरुजाची उंची २५ फूट आहे. गढीच्या मध्यभागी इनामदारांचा सुस्थितीतील चौसोपी वाडा आहे.वाड्याच्या बाजूला त्यांच्या वंशजांची घरे आहेत. रात्री दहा वाजता विजयराव इनामदार सरकार व बाळासाहेब इनामदार यांच्या परिवाराकडुन पूजा करण्यात येते.तर रात्री बारा वाजता शेजारच्या लहान वाड्यात इनामदार व कुलकर्णींकडून पालखी पूजन व महाआरती केल्यानंतर पालखी मिरवणूक वाड्यातून बाहेर पडते.
दारूगोळा व रावणदहन कार्यक्रम :-
पालखी इनामदारांच्या वाड्यातुन बाहेर पडल्यावर गावच्या मध्यवर्ती ठिकाणी असलेल्या चौकोनी तलावापाशी सुरु होतो दारूगोळा व रावणदहनाचा कार्यक्रम ! खरंतर हा कार्यक्रम म्हणजे बेडकीहाळ दसरोत्सवचा लोकप्रिय उत्तरार्ध. सर्वसाधारण दिवाळीला फटाक्यांची आतिशबाजी सगळीकडे केली जाते,इथे मात्र सिद्धेश्र्वर देवस्थान समितीच्या वतीने दसरोत्सवानिमित्ताने तलावापाशी फटाक्यांच्या अतिषबाजीचा मोठा जाहीर कार्यक्रम रंगतो.हा दारुगोळा उत्सव याची देही याची डोळा पहायला अलोट गर्दी जमते.मुंगी शिरायलाही जागा नसते यावेळी.हिंदू धर्मग्रंथानुसार यादिवशी भगवान श्री रामानं रावणावर विजय मिळवून लंकेवर विजय मिळविला.प्रभू श्री रामाच्या अभूतपूर्व विजयामुळे या दिवसाला ' विजयादशमी ' असे संबोधतात.दसरा हा वाईटावर चांगल्याच्या विजयाचे प्रतिक म्हणून साजरा केला जातो.याचे प्रतिक म्हणून दारूगोळा कार्यक्रम संपल्यानंतर रावणदहनाचा कार्यक्रम संपन्न होतो.यासाठी तलावाच्या एका काठावर भला मोठा रावणाचा पुतळा तर दुस-या काठावर रामाचा पुतळा उभारून गावातील तंत्रज्ञ कुशल मंडळीच्या कल्पकतेमुळे साक्षात प्रभू रामचंद्रच रावणाला बाण मारून त्याचे दहन करत असल्याचा काहीवेळ भास होतो.या नयनरम्य कार्यक्रमाच्या सांगतेनंतर मात्र विविध ठिकाणांहून आलेला यात्रेकरू परत माघारी वळायला लागतो.या दरम्यान श्रींची पालखी मिरवणुक पंत मदिर परिसराला भेट देते बरोबर पहाटे ५ वाजता तुळजा कट्ट्यावर येऊन स्थानापन्न होते.यानंतर मात्र गावचावडीमार्गे श्रींची पालखी मंदिरात आल्यावर प्रदक्षिणा कार्यक्रम संपन्न होतो.यावेळी उपस्थित मानक-यांना श्रीफळ व साखर वाटली जाते.आणि अकरा दिवस उत्साहात चाललेल्या बेडकीहाळच्या शाही दसरोत्सवाची सांगता होते.
गेल्या दोन दशकात बेडकीहाळ गावानेही शहरीकरणाचा वेग पकडल्याने छोटेखानी बाजारपेठ असलेल्या या गावात महाविद्यालय, मेडिकल काॅलेज, जलशुद्धीकरण प्रकल्प, व्यंकटेश साखर कारखाना इ.उभे राहिले असून दुधगंगा नदीचा म्हैसुर गव्हरमेंटने बांधलेला जुना दगडी वैशिष्टयपूर्ण पुल,श्रीसिद्धेश्र्वर अर्थात आजोबा च्या देवस्थानाजवळ असलेले मारुती व लक्ष्मीचे एकत्रित छोटेस्वरुपाचे मंदिर,पंत मंदिर, बिरोबा मंदिर, विठ्ठल रूक्मिणी मंदिर,गणपती मंदिर, इनामदारांची गढी,तलाव, ऊसासोबतच तंबाखु ची शेती आदि ठिकाणे पाहण्यासारखी असून बेडकीहाळच्या दसरोत्सवात सहभागी होऊन सिद्धेश्वराचा आशीर्वाद घेताना गावातील ऎतिहासिक ठिकाणांना भेट देत इथले लोकजीवन अनुभवल्यास मराठी संस्कृती, परंपरा जपत असलेला, मराठी भाषेचे वर्चस्व असलेला हा मराठा मुलुख भाषावर प्रांतरचना करताना कर्नाटकात गेला असला तरी मनाने मात्र महाराष्ट्रात आहे याचा प्रत्यय आपल्याला येतो.
वि।ज।य।ह।ट।क।र
8806635017
बेडकीहाळ गावातील क्षणचित्रे -
श्री सिद्धेश्र्वर देवस्थानाचे आकर्षक प्रवेशद्वार.
बेडकीहाळ उत्सवात सहभागी ब्लाॅगर विजयधन यांचे डवरी कट्ट्याजवळचे छायाचित्र.
बेडकीहाळ दसरोत्सवाला उपस्थित भक्तसमुदाय.
डवरीकट्ट्याजवळील एका झाडावरील श्री गणेश.
बेडकीहाळ सर्कलवरील भव्य लक्षवेधी प्रवेशद्वार.
आजोबाची पालखी.
म्हैसुर संस्थानाने बांधलेला दुधगंगा नदीवरील भक्कम पुल.
नदिपुलावरिल म्हैसुर संस्थानचा राजचिन्ह असलेला स्तंभ
दुधगंगा नदीच्या काठावरील श्रींचा कट्टा.
श्री सिद्धेश्र्वर कुस्ती मैदान.
गावातील मध्यवर्ती ठिकाणी असलेला तलाव.इथेच दसरोत्सवाचा सांगता समारंभ अर्थात रावणदहनाचा कार्यक्रम संपन्न होतो.
No comments:
Post a Comment